Lestu mig fyrst

Síðasta skýrsla EruoChambers kom út síðastliðið vor. Hér var sagan næstum sú sama nema bilið hafði enn breikkað. Þjóðartekjur á hvern þegn voru nú 22 árum á eftir þjóðartekjum á hvern þegn í Bandaríkjunum og framleiðni var 19 árum á eftir framleiðni bandarísks vinnuafls. Atvinnuþátttaka í Evrópusambandsríkjum hafði hins vegar stórbatnað og var nú aðeins 11 árum á eftir atvinnuþátttöku Bandaríkjamanna. Heildaratvinnuleysi í ESB hafði fallið niður í 7,1% og atvinnuleysi ungmenna undir 25 ára aldri var komið niður í 15%.Atvinnuástand í Evrópusambandinu er, þegar þetta er skrifað, því miður aftur á niðurleið. Þegar rætt er um Evrópusambandið í heild þá þurfa menn að hafa í huga eftirfarandi staðreyndir: 99,8% af öllum fyrirtækjum í Evrópusambandinu eru lítil, minni og millistór fyrirtæki (SME). Þau standa fyrir 81,6% af allri atvinnusköpun í ESB. Aðeins 8% af þessum fyrirtækjum hafa viðskipti yfir innri landamæri Evrópusambandsins. Aðeins 12% af aðföngum fyrirtækjanna eru innflutt og aðeins 5% af þessum fyrirtækjum hafa viðskiptasambönd í öðru ESB-landi. Svo þrátt fyrir drauminn um hinn innri markað, þá er gamla Evrópa alls ekki á leiðinni til þess að verða sá sameiginlegi markaður sem vonast var til.

Þegar hér er komið sögu í umræðunni um málefni Evrópusambandsins segja menn oft: „Já en þetta lagast ef við fáum sameiginlega mynt því þá munu viðskipti og verslun loksins aukast á efnahagssvæðinu.“ Það hefur því miður alls ekki verið reyndin. Frá 1995 til 2004 hafa innri viðskipti og verslun á milli evrulanda staðið í stað eða jafnvel minnkað. Í 8 af 11 af þeim löndum sem tóku upp evru þegar hún var stofnuð, hafa innri vöruviðskipti við hin evrulöndin minnkað sem hlutfall af heildarvöruviðskiptum við umheiminn (Philip R. Lane 2006). Sömu sögu er að segja um innri viðskipti með þjónustu (Lane 2006). Sama mynd, lítil sem engin áhrif frá sameiginlegri mynt umfram það sem aukin hnattvæðing hefur í heild sinni haft á efnahag flestra opinna hagkerfa.

Ástæðan? Jú, landamæri þjóða gilda einnig fyrir menningu þeirra. Innrásir eru innrásir, sama hvort þær eru gerðar með skriðdrekum, orðum eða pennastrikum. Þessi landamæri útiloka þó alls ekki góða samvinnu geri menn sér grein fyrir mun á menningarheimum. Hér skiptir því aðeins eitt máli, að ekki séu teknar ákvarðanir og þær framkvæmdar eins og þessi munur sé ekki til, að menn stingi ekki hausnum í sandinn. Í þessum efnum mun evra Evrópusambandsins ekki hjálpa Íslendingum, frekar en hún hefur hjálpað aðildarlöndunum.

Vöxturinn er ekki hér

Danir hafa fundið vel fyrir þessu, en þeir segja að um 100.000 dönsk atvinnutækifæri hafi tapast á undanförnum árum eingöngu vegna beintengingar dönsku krónunnar við gengi evru, sem er núna nálægt sögulegu hámarki allra tíma. 50% af útflutningi Danmerkur fara til landa utan evrusvæðisins og þau lönd eru ekki beintengd við evru. Þumalfingurreglan segir að fyrir hver 3–4% sem gengi dönsku krónunnar hækkar tapist 40.000 atvinnutækifæri því útflutningur verður þá síður samkeppnishæfur við vörur frá löndum utan myntsvæðisins. Margir gleyma að þó að gengi dönsku krónunnar sé bundið fast við gengi evru, þá hoppar og skoppar danska krónan á hverjum degi gagnvart öllum öðrum gjaldmiðlum heimsins. Þetta þýðir að gengisstöðugleiki er einungis gagnvart einum gjaldmiðli. Og vaxtarmöguleikarnir fyrir danska framleiðslu hafa ekki reynst vera á markaði þessa eina gjaldmiðils. Sá markaður hefur að miklu leyti verið frosinn fastur í vaxtargildru Evrópusambandsins í áratugi. Aðalvöxturinn fyrir útflutningsvörur Danmerkur hefur verið á öðrum mörkuðum og mun svo einnig vera í framtíðinni.

Atvinnurekendur hafa tekið eftir þessu og lært hér af. Þegar evrunni var ýtt úr vör töldu danskir atvinnurekendur lífsnauðsynlegt að Danir tækju strax upp evru, en þessi skoðun er svo sannarlega breytt núna. Þessir sömu dönsku atvinnurekendur hafa horft á evruna falla um 30% gagnvart dollar og svo hvernig hún hefur hækkað aftur gagnvart dollar. Allt þetta hefur átt sér stað á þeim 10 árum frá því evra kom til sögunnar, sem sýnir að evra lýtur nákvæmlega sömu lögmálum og allir aðrir gjaldmiðlar heimsins. Það er þó fyrst og fremst hagvaxtargildra Evrópusambandsins sem hefur haft úrslitaáhrif á minnkandi áhuga danskra atvinnurekenda á evru. Þeir sækja jú vöxtinn þar sem hann er að fá og það er ekki á evrusvæðinu.

Lissabon 2000 markmið Evrópusambandsins

hvernig gengur með þau?

Áhyggjur Frakka voru skiljanlegar og sérstaklega þegar þær eru skoðaðar í ljósi þeirra friðarsamninga sem tóku gildi eftir fyrri heimsstyrjöldina en Þjóðverjar þverbrutu þá án þess að Bandaríkin eða Bretland lyftu litla fingri til að fylgja skilmálunum eftir. Nú yrði hið sameinaða Þýskaland með 80 milljónir þegna. Bandamenn, að tilstuðlan Frakka, ákváðu því í sameiningu að eitt af skilyrðunum fyrir sameiningu Þýskalands yrði að löndin myndu stefna að því að koma sér saman í eitt myntsvæði.

Af þessu má sjá að evra er fyrst og fremst pólitískt verkfæri, sem smíðað er á steðja hins pólitíska raunveruleika sem ríkt hefur í heimsálfu þar sem stofnað hefur verið til tveggja heimsstyrjalda á innan við 100 árum. Þetta verða menn að hafa í huga þegar þeir skoða evru sem hagstjórnartæki. Hún er annað hvort það næst besta sem hægt er að komast af með eða hið næst versta – allt eftir því hvernig litið er á hina pólitísku hlið málsins. En fleira kom til. Þeir sem hafa langtíma minni, muna að á öllum tímum verða til tískusveiflur í stjórnmálum og hagfræði. Breyttar aðstæður hafa þau áhrif á stjórnmál og hagstjórn að sveiflur myndast á markaði kenninga um góða hagstjórn og stjórnmálahugmyndir. Þegar þýska markið ávann sér ímynd hins trausta gjaldmiðils Evrópu var hagstjórn hagkerfa ríkja OECD frumstæðari en hún er í dag. Flest hagkerfi Vestur-Evrópu voru lokuð og frjálst flæði fjármagns takmarkað. Frjáls samkeppni átti erfitt uppdráttar og olíukreppa hafði sett mark sitt á flest hagkerfi hins vestræna heims. Víða var mikill halli á greiðslujöfnuði, með tilheyrandi aðgerðum til úrbóta á versnandi samkeppnishæfni. Verðbólga var viðvarandi og óróleiki á gjaldeyrismörkuðum hrjáði mörg lönd. Menn fóru að gæla við þá hugmynd að hægt væri að laga málin með því að bindast eða tengjast einhverjum traustum gjaldmiðli. Við þetta hófu margir – og mest Þjóðverjar sjálfir – hið þýska mark upp á eins konar altari gjaldeyrismarkaða Evrópu. Það var þó hængur á þessari dýrkun á þýska markinu. Þeir sem sóttust eftir bindingu við þýska markið höfðu engin áhrif á peningastefnu þýska seðlabankans. Þarna hófst í raun ný þrautarganga margra ríkja í Evrópu, slagsmálin við bankastjórnina í Frankfurt. Í mörg ár voru bankastjórar þýska seðlabankans hötuðustu menn Evrópu því auðvitað tóku Þjóðverjar ekkert tillit til þeirra landa sem bjuggu um sig í skugga þýska marksins.

Evran yrði slæm lausn fyrir Ísland vegna þess að hún er næst besta lausn á sögulegum hrakförum Frakklands og Þýskalands. Hún er skuldatryggingarvíxill Frakka gagnvart Þýskalandi. Evra er lyf þessara tveggja þjóða og þær hafa skuldbundið sig til að taka þetta lyf um ókomna tíð. Ísland er mjög lánsamt að þurfa ekki að ferðast um á þessu öðru farrými hagkerfa. Af hverju ættu Íslendingar að gerast ábyrgðarmenn á þessum víxli? Þeir skulda hér ekki neitt.

Móðir allra fjármálakreppu

Þær raddir hafa heyrst á Íslandi að ef gangi illa að bindast og taka upp evru sé alltaf hægt að hætta við hana aftur! Að segja sig úr myntbandalagi Evrópusambandsins er vissulega hægt í orði en nánast útilokað á borði. Úrsögn myndi krefjast langs undirbúnings. Heimili og fyrirtæki myndu gera ráð fyrir gengisfellingu þeirrar myntar sem myndi koma í stað evru. Þau myndu því einnig undirbúa sig vel og flytja bankainnistæður sínar yfir í banka í öðrum evrulöndum eða skipta innstæðum yfir í aðrar myntir. Fjárfestar skuldabréfa myndu skapa kreppu á skuldabréfamörkuðum og hin óskilvirka vél skuldatryggingaálaga myndi einnig fara í gang á ný. Allar alvarlegar umræður um úrsögn úr evru myndu alveg sjálfkrafa vekja ótta, og það ekki að ástæðulausu, um yfirvofandi gengisfellingu þjóðarmyntarinnar því með úrsögninni er verið að segja umheiminum að efnahagsstjórn undir evru hafi skaðað efnahag og efnahagsstjórnunarmöguleika landsins. Það er ekki kostnaður, eins og stundum heyrist, sem væri vandamálið við úrsögn úr evru-myntbandalaginu heldur sú staðreynd að allir mundu gera ráð fyrir að úrsögnin hefði gengisfellingu í för með sér. Þetta blasir við. Þeir sem hyggjast segja sig úr myntbandalaginu vilja fá aftur fullan umráðarétt yfir eigin mynt, stýrivöxtum og stjórn peningamála. Svo hvað annað en gengisfelling kæmi til greina?

Eitt land hefði þó möguleika á úrsögn undir öðrum formerkjum, en það er Þýskaland. Þá myndu viðbrögð allra verða örðuvísi, því það myndi þýða að rykið yrði dustað af altari hins gamla Deutsche Mark. Allir aðilar markaða myndu samstundis skilja að sú ákvörðun yrði flestum Þjóðverjum og þýsku efnahagslífi gleðifréttir, því það var með miklum efasemdum sem Þjóðverjar gengust undir evru á sínum tíma. Úrsögn Þjóðverja yrði á hinn bóginn miklar sorgarfréttir fyrir þau lönd sem eftir sætu með evru sem gjaldmiðil.

Kæru evruáhugamenn, úrsögn allra leppríkja úr evru-myntbandalaginu, þ.e. allra evrulanda sem heita ekki Þýskaland, myndi einungis þýða að móðir allra fjármálakreppna yrði gangsett í viðkomandi löndum. Úrsögnin myndi skapa stærsta áhlaup allra tíma á fjármálastofnanir, skuldabréfamarkaður yrði lagður í rúst, vextir á erlend lán ríkisins myndu líklega hækka, og kjarasamningum yrði sagt upp. Allir myndu gera sér ljóst að það eitt að yfirgefa evru og taka upp gömlu mynt landsins aftur myndi aðeins leysa hluta af þeim vanda sem kom úrsögninni af stað. Allir myndu jafnframt gera ráð fyrir meiriháttar stefnubreytingum og víðtækum umbótum flestra þátta efnahagsstjórnar og beinlínis krefjast þess. Ef halli á ríkisfjárlögum væri vandamál, þá yrði þess krafist að tekið yrði á þeim vanda strax í sjálfu úrsagnarferlinu. Um leið og úrsagnarferlið hæfist yrði landið gengisfellt um alla eilífð niður í neðstu kjallaradeild Evrópusambandsins og dæmt sem skaðvaldur samstarfsins. Aðeins fáar ríkisstjórnir myndu lifa af þá streitu sem úrsögnin hefði á alla þá sem hafa eitthvað með peninga, skuldabréf, fjármál, kjarasamninga og bankamál að gera.

Það er því fullkomlega glórulaus bjartsýni að tala sem svo að ef Íslendingum líki ekki hið takmarkandi og hið frelsisskerta athafnasvigrúm sem er í löndum sem enga peningastjórn hafa, þá sé hægt að yfirgefa félagsskapinn og fara í gömlu vinnufötin aftur. Þetta eru einungis villtir draumórar sölumanna Evrópusambandsins á Íslandi, veruleikinn yrði allur annar.

Skammsýni og múgsefjun evruumræðu

Population, the Ultimate non-Renewable Resource?

Ný bók hagfræðingsins Edward Hugh

Ísland og Nýfundnaland

- hver er munurinn?

Árið 2006 gerði kvikmyndahöfundurinn Barbara Doran heimildarkvikmynd um land sitt Nýfundnaland.

Filmmaker Barbara Doran talks about her documentary "Hard Rock and Water" with Mark Molaro. The film compares the islands of Newfoundland and Iceland - especially how independence benefited Iceland overwhelmingly, while Newfoundland's choice to join Canada in 1949 is felt to be a very mixed blessing for many Newfoundlanders

Viðtal Mark Molaro við Barböru Doran er hægt að hofa á

neðst hér á þessari síðu

Meira um Nýfundnaland

Málefni Nýfundalands