Gunnar Rögnvaldsson janúar 2010
Evrulöndin eru að endurtaka mistökin frá 1930 með næstum óaðfinnanlegri nákvæmni. Hagfræðingurinn Paul De Grauwe segir í grein sinni í Financial Times að peningayfirvöld evrusvæðis hafi og séu ennþá að endurtaka þau mistök sem hin svo kölluðu gullblokkarlönd Evrópu gerðu í stóru kreppunni 1930 (Frakkland, Ítalía, Belgía, Holland og Sviss). Þessi lönd héldu þá fast í það að binda gengi gjaldmiðla sinna við verðið á gulli. Á sama tíma hættu bæði Bretland og Bandaríkin bindingu punds og dals við gull og létu gengi mynta sinna falla. Myntir landanna í gullblokkinni urðu þá mjög of hátt metnar og framlengdu þessi lönd þannig kreppunni með eigin aðgerðum, eða réttara sagt, með aðgerðaleysi sínu. Það sama er að gerast í dag. Gengi breska pundsins gagnvart evru er nú fallið hátt í 30%. Frá því í október 2008 hefur gengi Bandaríkjadals einnig fallið hátt í 20% gangvart evru, eftir að það styrktist skömmu fyrir upphaf kreppunnar. Þau 16 lönd sem binda sig saman í einni mynt sem nefnist evra, hafa verið og eru enn að endurtaka nákvæmlega þessi sömu mistök gömlu gullblokkarlandanna núna. Gengi evru er nú 20-30% of hátt fyrir meðaltal evrulanda.
Seinustu daga hefur þó gengi Bandaríkjadals gagnvart evru styrkst aðeins aftur. Að mestu vegna vandamála fjármála þess ríkis myntbandalags Evrópusambandsins sem nefnist Grikkland. Markaðurinn heldur nú um stundir að myntbandalagið sé að byrja að tvístrast. Enginn veit ennþá hvernig erfið málefni ríkisfjármála Grikklands munu fara. Bandaríkjadalur en enn álitinn vera örugg höfn á viðsjárverðum tímum.
Af hverju endurtaka peningayfirvöld á evrusvæði þessi mistök forfeðra sinna? Af hverju endurtekur seðlabanki Evrópusambandsins þessi mistök? Jú, segir Paul, þetta er rétttrúarlegs eðlis. Orsökin er peningastefnulegur rétttrúnaður seðlabanka Evrópusambandsins. Evrópski seðlabankinn (ECB) trúir því að aðilar á gjaldeyrismörkuðum séu þeir einu réttu sem stjórna eigi verðmyndun evru gagnvart öðrum gjaldmiðlum. Alveg eins og verðið á gulli í gamla daga stjórnaði gengi mynta þessara landa. Seðlabanki Evrópusambandsins trúir ekki á að gengi gjaldmiðilsins eigi að þjóna hagkerfinu með því að fylgja peningastefnu sem er hagstæð grundvallar þörfum myntsvæðisins, þ.e. atvinnu, atvinnusköpun og hagvexti. Hann trúir einungis því að eina hlutverk seðlabankans sé að stuðla að stöðugu verðlagi í löndunum myntbandalagsins. Enda er það hið eina opinbera og skjalfesta markmið seðlabanka Evrópusambandsins.
Þetta getur varla verið öðruvísi á meðan lönd evrusvæði eru ekki runnin saman í eitt stórríki með sameiginlegum sköttum og ríkisfjárlögum. Svo hér er auðvitað um peningastefnulega málamiðlun að ræða sökum meðfædds ófullkomleika myntbandalagsins. Annars hefði ESB aldrei tekist að selja evruhugmyndina til svona margra landa Evrópusambandsins. Núverandi kreppa, sem muna vara mörg næstu árin á evrusvæði, mun svo verða notuð til að þvinga lönd evrusvæðis út í enn meiri samruna með þeim rökum að ekki sé um annað að ræða. Að öðrum kosti eigi myntbandalagið á hættu að leysast upp eða tvístrast. Þau rök verða líka notuð að ekki verði hægt að tryggja þann lífsnauðsynlega hagvöxt sem er það eina sem getur forðað evrusvæðinu frá því að enda sem ríki fullkominnar stöðnunar með æ meiri fátækt og örbyrgð þegar fram sækir.
Evrópski seðlabankinn, segir Paul De Grauwe, er aðeins hálfdrættingur á við seðlabanka Bandaríkjanna og Bretlands þegar að efnahaglegri umhyggju fyrir afkomu íbúa hagkerfanna kemur. Þetta sést á því peningamangi sem seðlabankarnir hafa dælt út í hagkerfin í kreppunni með ýmsum hætti. Seðlabankar Bandaríkjanna og Bretlands hafa tvöfaldað efnahagsreikninga sína á meðan seðlabanki Evrópusambandsins hefur aðeins bætt 50% meira fjármangi við bækur bankans. Paul De Grauwe hefur áður harðlega gagnrýnt seðlabanka Evrópusambandsins fyrir að hafa leyft myntinni evru að hækka um 100% gagnvart Bandaríkjadal á aðeins nokkrum árum.
Í venjulegu árferði er óskemmtilegt að eiga svona mikið undir peningastefnulegum rétttrúarbrögðum komið. En ennþá meira óskemmtilegt er þetta þó fyrir þau evrulönd sem standa mjög illa í kreppunni núna. Hvort sem þeim líkar betur eða verr, standa þau núna öll með sömu þýsk/frönsku evruna sem sennilega er 50-70% of hátt metin miðað við þeirra eigin efnahag. Þessi lönd eru til dæmis Írland, Spánn, Ítalía, Grikkland, Portúgal, Lettland og Litháen.
Er von til þess að út úr þessu myntsamstarfi geti komið eitthvað annað en malbikaður skrúðgarður fyrir hrörlegt fjölbýlishús sem þolir ekki að gengið sé á grasinu í garði þess? Samstarf þar sem allir íbúar verða að samþykkja málamiðlun drossíueigenda inn í hið óendanlega. Væntingar þeirra sem boða til húsfélagsfundar á evrusvæði eru þær að hægt sé að prýða sameiginlega garðinn með grænu grasi og blómum. En þegar fundi er slitið er niðurstaðan nær alltaf sú að einungis er hægt að velja á milli svarts malbiks eða grænnar málningar - og aldrei hvoru tveggja.
Við skulum ekkert minnast á stýrivaxtahækkun seðlabanka Evrópusambandsins tíu mínútur í algert hrun haustið 2008. Já, stýrivaxtahækkun þann 9. júlí 2008 þegar kjarnaverðbólga evrusvæðis sagði bankanum að engin hætta væri á ferðum. En þá hækkaði bankinn auðvitað stýrivexti í 15 löndum á einum og sama deginum og alveg án tillits til efnahaglegra þarfa flestra landanna. Sú ákvörðun var líka byggð á peningalegum rétttrúnaði og mun fara inn í sögubækurnar sem ein heimskulegasta stýrivaxtaákvörðun efnahagssögunnar. Við skulum heldur ekkert minnast á þau lönd sem bankinn fóðraði á endalausu lausafé á neikvæðum raunstýrivöxtum árum saman. Efnahagur þessara landa er nú sprunginn í tætlur. Aðallega sökum innbyggðrar kerfislægrar bólumyndunarviðleitni stjórnenda seðlabanka Evrópusambandsins, samkvæmt tilskipun.
Sagan talar ekki máli seðlabanka Evrópusambandsins. Þessi seðlabanki Evrópusambandsins er líklega verri en enginn. Auðveldlega væri hægt að komast af með nokkra starfsmenn myntslátturáðs og símsvara í stað hins mannlega herafla þessa seðlabanka. Útkoman yrði að minnsta kosti ekki verri hagvaxtarlega séð. Nógu slæm er hún nú þegar því hinum lélega hagvexti á evrusvæði síðastliðin 10-20 ár getur ekkert myntsvæði innan landa OECD slegið út, nema hið eina og fullkomlega staðnaða öldrunarhagkerfi Japans á barmi gjaldþrots. Ef seðlabanki Evrópusambandsins væri nútíma seðlabanki sjálfstæðs ríkis, væru stjórnendur hans allir komnir frekar illa haldnir út á gangstétt - og auðvitað miklu lengra ef um Ísland væri að ræða.
Birtist áður á vefmiðlinum AMX